Agresja między dziećmi – skąd się bierze i jak sobie z nią radzić

Agresja u dziecka to niezwykle złożony problem. Może mieć różne przyczyny i podłoże.

• U małych dzieci agresja może się pojawić w wyniku braku poczucia bezpieczeństwa, nierozumienia, co jest dobre, a co złe.

• Jej przyczyn możemy doszukiwać się również w przypadku dzieci, które nie znają obowiązujących norm i zasad.

• Oglądanie niewłaściwych bajek, filmów i granie w gry komputerowe niedostosowane do wieku dziecka, w których jest agresja mogą wywołać u dziecka niewłaściwe emocje lub je potęgować.

• Częstym powodem agresji dziecka wobec innych dzieci jest niskie poczucie wartości, jak również brak zainteresowania rodziców tym jak spędza czas ich pociecha, z kim się bawi oraz jakie książki czyta lub jakie ogląda programy.

• Zdarza się, że negatywne emocje u dziecka może wywołać pojawienie się rodzeństwa. Skupienie rodziców na młodszej siostrzyce lub braciszku bywa dla dziecka niezrozumiałe i to właśnie agresją malec będzie próbował zyskać uwagę najbliższych.

• Brak odpowiedniej ilości snu, przestymulowanie, nadmiar bodźców, odpoczynku i wyciszenia w ciągu dnia, mogą powodować agresywne zachowania u Twojej pociechy. Przemęczenie wywołuje wycofanie, płacz, rozdrażnienie aż do zachowań agresywnych w trudnych dla dziecka sytuacjach zarówno w domu, jak i w kontaktach z innymi dziećmi.

• Wpływ na to, jak dzieci radzą sobie negatywnymi emocjami mają często najbliżsi. Jeśli maluch obserwuje agresywne zachowanie u rodziców, dziadków czy rodzeństwa, będzie ich naśladował w trudnych dla siebie sytuacjach.

Zdaniem psychologa Marty Cholewińskiej-Dackiej:

Powodem zachowań agresywnych może być duże napięcie, stres. Może go wywołać każda z opisanych sytuacji, czyli: pojawienie się nowego rodzeństwa i trudność w poradzeniu sobie z tą sytuacją; chęć uzyskania uwagi, bo dziecko ma poczucie, że ma jej za mało; napięcie pojawiające się w domu; nieumiejętność radzenia sobie w sytuacjach społecznych; trudności w radzeniu sobie z emocjami, słaba umiejętność ich nazywania, odczytywnia w sobie oraz u innych.

Powodem agresji mogą być również trudności w przetwarzaniu bodźców sensorycznych np. nadwrażliwość na dźwięki, zapachy, dotyk itp. W takich sytuacjach dziecko również może czuć się zagrożone i reagować agresywnie broniąc się, bo nie wie jak inaczej sobie z taką sytuacją poradzić. Agresja w tym przypadku pozwala rozładować napięcie i odpędzić potencjalne zagrożenie.

Powodem agresji u małych dzieci może być też walka o swoje terytorium. Jest to naturalna część rozwoju. Warto mieć to na względzie, co nie oznacza, że jeśli się tak dzieje to należy temat odpuścić. Na każde niewłaściwe zachowanie dorosły powinien reagować, aby dać dziecku jasny komunikat, że takie zachowanie jest niepoprawne.

Jak radzić sobie z dzieckiem, które ma atak agresji?

Gdy dojdzie do trudnej sytuacji, w wyniku której Twoje dziecko wybuchnie agresją w stosunku do innego dziecka lub do Ciebie, np. zacznie kopać, bić, popychać, musisz zareagować. Absolutnie nie można bagatelizować sprawy, nawet wtedy, gdy uderzenie będzie lekkie i nie sprawi Ci bólu.

1. Reaguj

Nawiąż kontakt wzrokowy, jeśli to konieczne złap swojego malucha za rękę (oczywiście nie za mocno) i powiedz mu patrząc prosto w oczy, że nie wolno bić, ponieważ to boli. Twój głos powinien być wtedy stanowczy, ale nie powinnaś krzyczeć. Komunikat powinien być krótki, prosty – nie kop, to boli, nie podoba mi się to. Nawet, jeśli sytuacja Cię rozśmieszy, staraj się zachować powagę, a gdy się sama rozzłościsz spróbuj zapanować nad emocjami i nie złościć się nie dziecko. Jeśli malec jest bardzo niespokojny poczekaj aż się nieco wyciszy, a dopiero potem rozmawiaj.

2. Skup jego uwagę na czymś innym

Gdy maluch jest bardzo rozdrażniony lub uderzył kolegę w trakcie kłótni, spróbuj odwrócić jego uwagę od źródła problemu. Jeśli do ataku doszło w piaskownicy, zabierz go w inną część placu zabaw, aby nie widział przez chwilę dziecka, które go zdenerwowało. Chwilowa zmiana otoczenia sprawi, że maluch szybko zapomni o tym, co go zdenerwowało. Pamiętaj jednak, że odwrócenie uwagi jest sposobem na wyciszenie, a nie na rozwiązanie sytuacji. Możesz tak zrobić, ale w takiej sytuacji zawsze powinna pojawić się informacja, że zachowanie jest niewłaściwe.

3. Pokaż dziecku, że Ci na nim zależy

Zdarza się, że dziecko wpadnie w taką furię, że Twoje tłumaczenie nic nie da. W takiej sytuacji możesz chwycić malca mocno w swoje ramiona i opleść go tak, by nie mógł uderzyć Ciebie, siebie, ani nikogo innego. Trzymaj go w objęciach tak długo, aż się uspokoi. Powtarzaj mu przy tym monotonnym głosem, że już jest dobrze, uspokój się. Jeśli będzie go to złościć, przytulaj go w ciszy, lekko się kołysząc.

Niektóre dzieci potrzebują, aby w takiej sytuacji dać im spokój. Dotknięcie w momencie wzmożonej złości może spowodować jeszcze większą furię. Przytulenie jest dla dzieci bardzo dobre, ważne oby wyczuć moment, w którym przytulenie ma się pojawić.

4. Poczekaj aż się uspokoi

Jeśli Twoje dziecko uderzy Cię podczas histerii, zostaw je na chwilę samo. Wyjdź na jakiś czas do innego pokoju i poczekaj aż opadną wam emocje. Gdy do sytuacji doszło podczas wizyty innego dziecka, możesz zabrać swoją pociechę na trochę do innego pomieszczenia. Może chwila bez kolegi oraz odcięcie od bodźca, który mógł spowodować sytuację, uzmysłowi mu, że jednak razem jest fajniej i nie ma po co się denerwować.

Kiedy najlepiej porozmawiać z dzieckiem o jego ataku agresji?

Nigdy nie analizuj problemu w momencie, gdy dziecko się akurat złości. To może jedynie spotęgować negatywne emocje. O tym, co się wydarzyło możecie porozmawiać dopiero wtedy, gdy maluch się uspokoi. Często, szczególnie małe dzieci nie wiedzą, dlaczego zachowały się agresywnie.

Czasem przyczyna agresywnego zachowania nie jest oczywista a wynika np. z problemów natury sensorycznej. Zadawanie pytań maluchowi, czemu tak się zachował będzie miało wówczas negatywne konsekwencje. Nieumiejętność odpowiedzi na pytanie może wpłynąć na obniżenie jego samooceny i kompleksy.

Skup się na faktach. Powiedz szkrabowi, że widziałaś, jak się zdenerwował, zapytaj czy dlatego że np. kolega zabrał mu zabawkę? Jeśli powód złości był wyraźny łatwiej będzie wam o tym porozmawiać i nad tym popracować.

To również dobry moment, by jeszcze raz dziecku wytłumaczyć, że nie wolno innym sprawiać bólu. Nawet wtedy, gdy kolega z piaskownicy zabrał mu zabawkę lub zdenerwował się, bo młodsze rodzeństwo powiedziało mu coś niemiłego. Dziecko musi zrozumieć, że to nie jest powód do bicia, nie wolno tak robić i takiego zachowania nie będziesz tolerować.

Spróbuj go również nauczyć nazywać emocje. Powiedz mu: „Uderzyłeś mnie, ponieważ byłeś na mnie zły, bo nie chciałam Ci kupić nowej zabawki/obejrzeć bajki/zjeść czegoś słodkiego. Rozumiem, że mogłeś się zdenerwować, ale to nie jest powód do bicia.” Jeśli sytuacja dotyczy kolegi lub rodzeństwa powiedz: „Uderzyłeś brata, bo zabrał Ci Twoją zabawkę/powiedział coś niemiłego o Tobie/nie chciał się z Tobą podzielić? Rozumiem, że mogłeś się zezłościć, ale nie wolno Ci bić brata, ponieważ go to boli.” Tłumacz, że jeśli coś się nam nie podoba to warto ze sobą o tym rozmawiać zamiast używać rąk.

Jak nauczyć dziecko panowania nad agresją?

Przede wszystkim warto nauczyć dziecko rozładowywać napięcie. Z reguły rodzic jest w stanie ocenić, kiedy jego dziecko zaczyna być nadmiernie pobudzone. W trudnym momencie dobrze zadziała skakanie czy bieganie. Możesz wtedy dziecku uświadomić, jak to wpłynęło na jego emocje, mówiąc „Zobacz jak dobrze zrobiły Ci podskoki”.

Pokaż również dziecku, jak może odreagować swoją złość za pomocą prostych trików. Niekiedy wystarczy rzucić poduszką o łóżko, zamazać kartkę kredką, podrzeć kartkę bądź starą gazetę lub po prostu wyjść do innego pokoju i policzyć do dziesięciu. Skuteczne w takich sytuacjach są również ćwiczenia oddechowe lub zabawa, którą dziecko wyjątkowo lubi, a jednocześnie działa ona na nie odprężająco jak np. układanie puzzli.

Czy starając się uspokoić dziecko można mu coś obiecać?

Absolutnie nie. Nie można obiecywać dziecku słodyczy lub innych przyjemności w zamian za uspokojenie się. Jeśli będziesz tak postępować doprowadzisz do tego, że maluch nauczy się czekania na coś za każdym razem, gdy komuś ustąpi.

Dodatkowo takie zachowanie rodzica jest informacją dla malucha, że mimo agresywnego zachowania może liczyć na nagrodę. Nagroda stanie się impulsem do wyciszenia się. W przyszłości malec będzie się uspakajał po tym jak coś dostanie, nie wiedząc jak uspokoić się samemu.

Kiedy udać się z dzieckiem do specjalisty?

Jeśli dziecko wpada często w konflikty z innymi dziećmi i zwykle kończy się to przemocą fizyczną lub słowną, pomimo wcześniejszych tłumaczeń, że tak nie należy postępować, powinnaś zgłosić się do specjalisty. Rozmowa z psychologiem ułatwi Ci zrozumienie zachowania dziecka i pozwoli wybrać najlepszą metodę pomocy dziecku w przezwyciężeniu agresji.

Zdaniem psychologa Marty Cholewińskiej-Dackiej:

Małe dzieci mają duże trudności w kontrolowaniu/panowaniu nad swoimi emocjami bo się dopiero tego uczą. Jest to coś normalnego. Rolą rodzica jest rozmowa o emocjach, nazywanie emocji, które widzi u dziecka jak i tych, które sam przeżywa. Dotyczy to i emocji pozytywnych i tych trudniejszych (w psychologii unika się stwierdzenia emocje negatywne).

Małe dzieci wyrażają swoje uczucia w sposób niewerbalny, bo tak potrafią, czyli rzucą zabawką, coś lub kogoś popchną itp. W przypadku dwulatka jest złość i jest reakcja. Jest to normalne u małego dziecka. Najważniejsze jest odpowiednie reagowanie. A jeśli takie emocje dominują czy się nasilają warto umówić się na spotkanie ze specjalistą.