Konflikt serologiczny  — czym jest i jakie mogą być jego skutki?

Grupa krwi to zestaw antygenów (białek) na czerwonych krwinkach. W zależności od ich obecności lub braku wyróżniamy podstawowe grupy - A, B, Ab oraz 0. Każda z tych grup w zależności od obecności tzw. antygenu D może być Rh - dodatnia lub Rh - ujemna. I choć krew każdego człowieka pełni taką sam funkcję, dotleniając i odżywiając organy oraz tkanki, różnice w zestawach antygenów są istotne w przypadku transfuzji krwi, przy przeszczepie narządów oraz kiedy planujesz powiększenie rodziny.

Konflikt serologiczny — co to jest?

O konflikcie serologicznym mówimy wtedy, kiedy mama wytworzyła przeciwciała odpornościowe przeciwko antygenom na powierzchni krwinek nienarodzonego dziecka. Zazwyczaj o konflikcie mówi się w kontekście antygenu D, choć konflikt może dotyczyć także innych antygenów np. Kidd Kell Duffy MNS. 

Aby mama wytworzyła przeciwciała, musi dojść do kontaktu z krwinkami Rh – ujemnej matki i Rh - dodatniego dziecka. Dzieje się tak najczęściej przy porodzie lub poronieniu, stąd konflikt jest rzadki w pierwszej ciąży. Do kontaktu z krwinkami może również dojść po zabiegach diagnostycznych, np. amniopunkcji, lub podczas silnego krwawienia we wczesnej ciąży.

W pierwszej kolejności należy oznaczyć grupę krwi matki. Jeżeli jest ona Rh- ujemna, może dojść do konfliktu w zakresie antygenu D. Aby do tego doszło tata dziecka musi być Rh –dodatni. Grupę krwi dziedziczymy po rodzicach, jeśli więc maluch będzie miał grupę krwi ujemną jak mama, konfliktu nie będzie. Jeśli dziecko odziedziczy krew po tacie, wówczas konflikt jest prawdopodobny.

Po porodzie lub poronieniu, silnym krwawieniu lub inwazyjnych zabiegach, Rh- ujemne przyszłe mamy otrzymują immunoglobulinę anty D. Opłaszcza ona krwinki nienarodzonego dziecka, które przedostały się do krwiobiegu matki. W przeciwnym razie wytworzyłaby ona odporność analogiczną do tej po infekcji.  Raz wytworzone przeciwciała zostają w organizmie matki na zawsze. Jeśli zajdzie ona w kolejną ciążę, a kolejny maluch ponownie odziedziczy grupę krwi po tacie, przeciwciała zadziałają i zaczną niszczyć krwinki płodu.

Jakie są skutki konfliktu serologicznego

Ciąża konfliktowa jest ciążą wysokiego ryzyka i powinna być prowadzona w ośrodku referencyjnym, gdzie nienarodzony maluch jest monitorowany pod względem wystąpienia anemii.  Niekiedy wystarcza sama obserwacja – monitorowanie przepływów płodu w USG.

Najgroźniejszym w konsekwencjach powikłaniem jest choroba hemolityczna i uogólniony obrzęk płodu. Jest skutkiem anemizacji, jeszcze w życiu płodowym maleństwa. Wówczas leczenie rozpoczyna się jeszcze zanim dziecko przyjdzie na świat. Lekarz wykonuje transfuzję, podając dziecku krew przez pępowinę. Nie zmienia to trwale grupy krwi. Niekiedy wymaga powtórzenia.

Innym powikłaniem może być nasilona żółtaczka. W odróżnieniu od żółtaczki fizjologicznej, którą można zaobserwować w 2-3 dobie życia noworodka, ta będąca wynikiem konfliktu serologicznego, pojawia się już w pierwszym dniu po porodzie. Stężenie bilirubiny odpowiedzialnej za żółty koloryt skóry jest bardzo wysokie i szybko wzrasta. Stężenie bilirubiny obniża się poprzez stosowanie fototerapii.

Czy można mu zapobiec?

Aby uniknąć zaburzenia w postaci konfliktu serologicznego, przede wszystkim nie należy dopuścić do powstania przeciwciał. Ważna jest też szybka reakcja, jeśli te się pojawią. Aby stwierdzić ich obecność lekarz zleci specjalistyczne badanie krwi tzw. odczyn Coombsa. Informacja „przeciwciał odpornościowych nie stwierdzono” jest prawidłowym wynikiem tego badania.

Jeśli w Twoim przypadku konflikt jest prawdopodobny, lekarz już na pierwszej wizycie poinformuje Cię o tym i obejmie programem profilaktycznym. W 28. tygodniu ciąży lekarz zaproponuje Ci wykonanie zastrzyku domięśniowego, zawierającego immunoglobulinę anty D. Możesz się zgodzić lub nie. Jest to postępowanie „na ślepo” – ani Ty ani lekarz nie znacie jeszcze grupy krwi dziecka. I choć zastrzyk może się okazać niepotrzebny, takie postępowanie jest rekomendowane.

Profilaktykę należy stosować każdorazowo w przypadku poronienia z obfitym krwawieniem, obligatoryjnie po porodzie Rh- dodatniego malucha czy w przypadku zabiegów inwazyjnychwykonywanych w ciąży. Brak zgody na zastrzyk w tej sytuacji grozi konfliktem w kolejnych ciążach.

Konsultacja merytoryczna: lek. med. Paweł Palacz, ginekolog, położnik

  Do konfliktu serologicznego dochodzi, gdy organizm matki wytworzył przeciwciała odpornościowe przeciwko antygenom na powierzchni krwinek nienarodzonego dziecka. Dzieje się to w sytuacji, kiedy mama ma grupę Rh minus, a dziecko odziedziczyło grupę Rh plus po tacie. Aby mama wytworzyła przeciwciała, musi wcześniej dojść do kontaktu z krwinkami Rh – ujemnej matki i Rh – dodatniego dziecka. Kontakt taki ma najczęściej miejsce  przy porodzie, poronieniu lub amniopunkcji, dlatego konflikt serologiczny  jest rzadki w pierwszej ciąży, jednak może zagrażać kolejnemu dziecku, gdyby odziedziczyło grupę krwi po tacie. Skutki konfliktu serologicznego są bardzo poważne. Maluchowi grozi anemia lub żółtaczka. Najgroźniejsze skutki konfliktu serologicznego dotyczą jeszcze okresu życia płodowego — są to  choroba hemolityczna i uogólniony obrzęk płodu.
Dlatego, aby uniknąć wystąpienia konfliktu serologicznego,  po porodzie, poronieniu, silnym krwawieniu lub inwazyjnych zabiegach, Rh- ujemne przyszłe mamy otrzymują immunoglobulinę anty D, która zapobiega wytworzeniu się przeciwciał.