Szczepienia ochronne dzieci - aktualny kalendarz

Dlaczego warto szczepić

Zdaniem większości lekarzy należy szczepić dzieci z kilku powodów. Szczepienia zmniejszają liczbę śmiertelnych przypadków zachorowania wśród dzieci oraz obniżają ryzyko powikłań chorób zakaźnych. Im mniej rodziców szczepi swoje dzieci, tym większe ryzyko zachorowalności na choroby, które jeszcze niedawno miały nikły procent rozprzestrzeniania się.

Szczepionki chroniące dzieci przed groźnymi drobnoustrojami są zdecydowanie bardziej bezpieczne niż uodpornienie organizmu poprzez zachorowanie na daną chorobę. Choroba może powodować groźnie powikłania prowadzące nawet do śmierci.

Niektórzy rodzice wolą nie szczepić dzieci, a zapewnić im sterylne warunki otoczenia, w których dziecko jest mniej narażone na zachorowanie. To zdecydowanie bardziej rozleniwia układ odpornościowy dziecka niż zaaplikowanie szczepionki na ciężkie choroby i pozwolenie dziecku na przebywanie w naturalnym otoczeniu pełnym mniej groźnych drobnoustrojów.

Czym jest szczepionka

Szczepionka to niewielka dawka bezpiecznych dla organizmu antygenów (wyekstrahowanych drobnoustrojów zabitych lub żywych, osłabionych, lub ich fragmentów). Antygeny mobilizują niektóre komórki organizmu do odpowiedzi i wytwarzania „pamięci”, czyli przeciwciał. Po szczepieniu układ odpornościowy jest stymulowany do rozpoznawania drobnoustrojów, jako substancji obcych (antygeny) i niszczenia ich. Ten proces nazywamy tworzeniem pamięci poszczepiennej.

Dzięki tej pamięci, gdy w przyszłości organizm będzie narażony na infekcję wywołaną drobnoustrojem, którego fragmentem był uczulony, uruchomi odporność wtórną, która uniemożliwi rozwój typowych objawów chorobowych.

Skojarzone czyli poliwalentne, monowalentne, a może "zwykłe"

Obecnie zaleca się szczepionki wysoko skojarzone typu 5 lub 6 w 1. Są lepiej tolerowane, wywołują niższy dyskomfort u dziecka i mniej odczynów poszczepiennych. Przede wszystkim dzieci nie są narażane na liczne ukłucia. Zaleca się cały cykl szczepień tą samą szczepionką, od której się zaczęło. Należy dodać, że u każdego dziecka może wystąpić niewielki odczyn po szczepieniu, zwłaszcza przy kolejnych szczepieniach, gdyż młody człowiek produkuje przeciwciała przeciwko antygenom szczepionki. Dodatkowym atutem tych preparatów jest bezkomórkowa komponenta krztuśca. To właśnie całokomórkowa komponenta krztuśca jest najczęściej odpowiedzialna za niepożądane odczyny poszczepienne.

Teza na temat wywoływania przez szczepionki skojarzone autyzmu u dzieci została obalona przez wyniki badań na kilkuset tysiącach dzieci. Szczepionka zdaniem neurologów nie jest przyczyną zaburzeń i chorób neurologicznych, a jedynie czynnikiem, który może przyspieszyć ujawnienie wcześniej zakodowanych schorzeń.

Kiedy szczepić

Każde szczepienie poprzedzone jest wizytą u pediatry w przychodni dzieci zdrowych, zazwyczaj odbywa się też ważenie, mierzenie dziecka, czasami pielęgniarka zadaje dodatkowe pytania. Pediatra przeprowadza wywiad z rodzicami, bada dziecko, podejmuje decyzję o szczepieniu. Tylko i wyłącznie lekarz kwalifikuje dziecko do szczepienia. Nie jest prawdą, że dziecko musi być zdrowe. Tak jest po prostu najkorzystniej.

Na niektórych ulotkach szczepionek jest informacja, że niewielka infekcja (nawet ze wzrostem temp. ciała do 38˚C) nie jest przeciwwskazaniem do szczepień. Nie powinno się niepotrzebnie odraczać szczepień. Wszystko zależy od sytuacji i konieczności wyboru, co jest lepsze dla dziecka. Zawsze decyzję powinien podjąć doświadczony pediatra. Podanie antygenów w formie szczepionki do organizmu dziecka stymuluje produkcję wszystkich przeciwciał i ułatwia walkę z zakażeniem.

Odczyny poszczepienne

Po szczepieniu mogą wystąpić niepożądane odczyny poszczepienne, dlatego należy z uwagą obserwować dziecko. W ciągu doby po szczepieniu dziecko może mieć podwyższoną temperaturę, być marudne, ospałe a w miejscu ukłucia może wystąpić lekki obrzęk i zaczerwienie. Jeśli objawy nie ustępują w ciągu 48 godzin, dziecko ma gorączkę (powyżej 40°C), na ciele występuje wysypka, dziecko ma drgawki, płacze nieutulonym płaczem, ma trudności z oddychaniem lub pojawia się inny niepokojący objaw, należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza pediatry lub - gdy jest konieczność natychmiastowej pomocy (jak w przypadku trudności z oddychaniem czy drgawek) – do szpitala.

Bezpośrednio po szczepieniu warto zapewnić dziecku spokojny, codzienny rytm dnia, być wyczulonym na jego potrzeby i dać mu dużo ciepła. Nawet przy braku niepożądanych odczynów poszczepiennych szczepienie jest dla dziecka dużym stresem.

Kalendarz szczepień 2018

W Polsce obowiązuje ustalany rokrocznie przez Główny Inspektorat Sanitarny i zatwierdzany przez Ministerstwo Zdrowia Program Szczepień Ochronnych. Zawiera on wytyczne dotyczące szczepień obowiązkowych w postaci kalendarza szczepień, listę szczepień zalecanych (niefinansowanych z NFZ) oraz informacje uzupełniające.

Kalendarz szczepień - rok 2018

czyli szczepienia obowiązkowe dzieci i młodzieży według wieku

wiek dziecka	szczepienia
1. rok życia
1. doba życia	gruźlica (śródskórnie szczepionką BCG) i WZW typu B* (domięśniowo, pierwsza dawka)
2. miesiąc życia	WZW typu B* (domięśniowo, druga dawka), błonica, tężec, krztusiec (podskórnie lub domięśniowo szczepionką DTP, pierwsza dawka), Hib** (domięśniowo lub podskórnie, pierwsza dawka) PCV skonfigurowana szczepionka przeciw pneumokokom
3.-4. miesiąc życia	błonica, tężec, krztusiec (podskórnie lub domięśniowo szczepionką DTP, druga dawka), Hib** (domięśniowo lub podskórnie, druga dawka), Poliomyelitis*** (podskórnie lub domięśniowo szczepionką inaktywowaną IPV poliwalentną, pierwsza dawka) PCV skonfigurowana szczepionka przeciw pneumokokom (druga dawka)
5.-6. miesiąc życia	błonica, tężec, krztusiec (podskórnie lub domięśniowo szczepionką DTP, trzecia dawka), Hib** (domięśniowo lub podskórnie, trzecia dawka), Poliomyelitis*** (podskórnie lub domięśniowo szczepionką inaktywowaną IPV poliwalentną, druga dawka)
7. miesiąc życia	WZW typu B* (domięśniowo, trzecia dawka)
2. rok życia
13.-14. miesiąc	odra, świnka, różyczka (podskórnie żywą szczepionką skojarzoną, pierwsza dawka) PCV skonfigurowana szczepionka przeciw pneumokokom (trzecia dawka)
16.-18. miesiąc życia	błonica, tężec, krztusiec (podskórnie lub domięśniowo szczepionką DTP, czwarta dawka), Hib**(domięśniowo lub podskórnie, czwarta dawka), Poliomyelitis*** (podskórnie lub domięśniowo szczepionką inaktywowaną IPV poliwalentną, trzecia dawka)
6. rok życia	błonica, tężec, krztusiec (domięśniowo szczepionką DTaP, pierwsza dawka przypominająca), Poliomyelitis*** dawka przypominająca (domięśniowo lub podskórnie)
10. rok życia	odra, świnka, różyczka (podskórnie żywą szczepionką skojarzoną, dawka przypominająca)
14. rok życia	błonica, tężec (podskórnie lub domięśniowo, druga dawka przypominająca)
19. rok życia	błonica, tężec (podskórnie lub domięśniowo, trzecia dawka przypominająca)

*WZW typu B oznacza wirusowe zapalenie wątroby typu B

**Hib oznacza inwazyjne zakażenie Haemofilus influenzae typu b

***Poliomyelitis oznacza ostre nagminne porażenie dziecięce

Szczepienia zalecane

Czyli niefinansowane ze środków znajdujących się w budżecie ministra właściwego do spraw zdrowia.

Według wielu lekarzy wśród proponowanych szczepień zalecanych warto przemyśleć zaszczepienie dziecka przeciwko:

biegunce (wywołanej przez rotawirus) - szczepionka podawana doustnie dzieciom od 6. do 24. tygodnia życia.

Są dwa rodzaje szczepionek - szczepionkę skoniugowaną podaje się dzieciom od 2. miesiąca życia do 5. roku życia oraz dzieciom w wieku od 2. miesiąca życia do 5. roku życia z grup ryzyka np. uczęszczającym do żłobka, przedszkola, lub z chorobami przewlekłymi, w tym zaburzeniami odporności; - szczepionkę (nieskoniugowaną) polisacharydową podaje się dzieciom powyżej 2. roku życia.

inwazyjnym zakażeniom bakterią Neisseria meningitidis (meningokokom) - szczepionka ma chronić przed zachorowaniem na meningokokowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, szczepionka podawana domięśniowo lub podskórnie. W zależności od formy szczepionki (skoniugowana, nieskoniugowana, monowalentna i/lub czterowalentna) szczepi się dzieci od 2. miesiąca życia, od roku, lub od 2. roku życia.

Wśród zalecanych szczepień znajdują się również szczepienia przeciw ospie wietrznej i WZW A.

Lista i opis chorób, na które szczepi się dzieci

WZW typu B - czyli wirusowe zapalenie wątroby typu B

Wirus przenosi się podczas kontaktów z zakażoną krwią lub płynami ustrojowymi (ślina, sperma), ale także przez naruszenie skóry zakażonymi narzędziami (m.in. wykonywanie tatuażu, zabiegi kosmetyczne, stomatologiczne, zabiegi szpitalne). Jeśli matka jest nosicielką choroby, to ryzyko zakażenia płodu i noworodka jest wysokie. Objawami choroby są: osłabienie, senność, brak apetytu, wstręt do potraw, może występować gorączka, bolesność wątroby i/lub żołądka. Specyficznymi objawami jest żółtaczka oraz nieustępująca wysypka na rękach i tułowiu. U niewielkiego procenta chorych zakażenie będzie miało postać ostrą prowadzącą najczęściej do niewydolności wątroby. Natomiast u znaczącej większości chorych (około 90%) objawy niespecyficzne nie występują, a stan senności, zmęczenia chorzy najczęściej tłumaczą sobie jako wynik przemęczenia, stresu. Większość osób samoistnie wyzdrowieje. U niewielkiego procenta wśród tych nieświadomych zachorowania osób, choroba przekształca się w postać przewlekłą prowadzącą do marskości lub raka wątroby.

Błonica

Choroba zakaźna, przenosi się głównie drogą kropelkową. Zarazki najczęściej umiejscawiają się w gardle lub krtani, ale także w nosie u małych dzieci, na wargach sromowych, w ranie. Bakterie powodują martwicę tkanek, powstają brunatno-krwiste naloty na zakażonych organach. Choroba może powodować nasilającą się duszność, kłopoty z oddychaniem. Wytwarzana przez zarazki toksyna dostaje się do krwioobiegu i wywołuje ciężkie zmiany m.in. w sercu, nerkach, wątrobie.

Tężec

Choroba zakaźna układu nerwowego wywołana przez ektotoksyny laseczki tężcowej, bakteria ta jest bardzo rozpowszechniona w glebie, kurzu, wodzie, przewodzie pokarmowym zwierząt ( także w ich odchodach). Do organizmu człowieka dostaje się poprzez zanieczyszczenie skaleczenia, rany. Pierwszymi objawami są gorączka i skurcze mięśni, szczególnie mięśni żuchwy i partii mięśni szkieletowych. Rozwój choroby może prowadzić do porażenia mięśni oraz zgonu.

Krztusiec (dawna nazwa: koklusz)

Choroba zakaźna układu oddechowego, zakażenie odbywa się drogą kropelkową. Choroba charakteryzuje się nawracającymi napadami kaszlu, często połączonymi z wymiotami. Szczególnie niebezpieczna u niemowląt i małych dzieci, gdzie może prowadzić do poważnych powikłań, jak zapalenie ucha środkowego, płuc, oskrzeli.

Hib czyli inwazyjne zakażenie Haemofilus influenzae typu b

Bakteria Haemofilus influenzae przenosi się drogą kropelkową, przedostaje się do dróg oddechowych a następnie do krwi. Jest szczególnie niebezpieczna dla dzieci do 5. roku życia. Wywołuje ostre zakażenia bakteryjne w postaci zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych oraz chorób układu oddechowego i ucha środkowego.

Poliomyelitis czyli ostre nagminne porażenie dziecięce (inaczej: choroba Heinego-Medina, polio)

Wirusowa choroba zakaźna, przenoszona drogą fekalno-oralną. U niewielkiego procenta zakażonych osób wirusy po przedostaniu się do układu nerwowego powodują uszkodzenie nerwów, co może prowadzić do porażeń lub niedowładu mięśni, szczególnie kończyn, poliowirusy mogą też powodować śmiertelne zapalenie mózgu.

Odra

Choroba zakaźna charakteryzująca się wysoką zaraźliwością. Przenoszona głównie drogą kropelkową, wirusy wnikają do organizmu przez usta, nos, spojówki i po rozmnożeniu przedostają się dalej.

W pierwszym okresie choroby występuje stan zapalny górnych dróg oddechowych, nieżyt nosa, ostry ból gardła, wysoka gorączka. Objawem specyficznym dla odry są białe przebarwienia na błonie śluzowej policzków i pojawiająca się po kilku dniach, na początku na twarzy potem schodząca w dół ciała, różowa, zlewająca się wysypka.

Odra jest szczególnie niebezpieczna dla małych dzieci, ze względu na ich brak odporności. Możliwe powikłania to m.in. zapalenie płuc, zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie mózgu. Jest niebezpieczna także dla kobiet w ciąży, może powodować poronienie płodu.

Świnka czyli nagminne zapalenie ślinianek przyusznych

Choroba zakaźna, wirusy przedostają się do organizmu przez jamę ustną drogą kropelkową. Objawem choroby jest bolesne, szczególnie przy otwieraniu ust i gryzieniu, powiększenie ślinianek przyusznych, może występować gorączka, bóle mięśni. W przebiegu choroby ważne jest podawanie leków przeciwzapalnych mających zapobiegać poważnym powikłaniom, jak m.in. zapalenie jąder (mogące prowadzić do niepłodności), zapalenie trzustki, porażenia nerwów czaszkowych, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, trwałe upośledzenie słuchu.

Różyczka

Choroba zakaźna charakteryzująca się wysoką zaraźliwością. Wirus różyczki przenosi się drogą kropelkową, lub przez łożysko matki. Objawami choroby są gorączka, zlewające się różowe plamy na skórze, powiększenie węzłów chłonnych i ból przy ich dotykaniu. Przebieg kliniczny choroby jest łagodniejszy u dzieci, cięższy u dorosłych. Różyczka jest bardzo niebezpieczna dla kobiet ciężarnych szczególnie do 12. tygodnia ciąży - wirus może przez łożysko zakazić płód, prowadząc do jego obumarcia lub licznych wad rozwojowych.

Ospa wietrzna

Choroba zakaźna charakteryzująca się bardzo wysoką zaraźliwością. Wirus przenosi się drogą kropelkową. Pierwszymi symptomami choroby są gorączka i ból głowy, następnie na skórze pojawiają się charakterystyczne wykwity skórne, na początku na tułowiu potem na twarzy i owłosionej skórze głowy, towarzyszy temu świąd. Najczęstszymi powikłaniami są wtórne zakażenia bakteryjne skóry, zapalenie ucha środkowego oraz, szczególnie u dorosłych, zapalenie płuc. Ospa jest niebezpieczna dla kobiet w ciąży - może dojść do poważnych uszkodzeń lub zgonu płodu.

Gruźlica

Gruźlica jest chorobą zakaźną. Bakterie - prątki gruźlicy przenoszą się wraz z wydychanym powietrzem. Nie każda osoba zarażona rozwinie pełnoobjawową chorobę, zakażenie może pozostać bezobjawowe i pozostawać w uśpieniu, co zdarza się zazwyczaj. Gruźlica najczęściej atakuje płuca (objawy m.in.: kaszel, ból klatki piersiowej, wykrztuszanie krwi), ale choroba może też zaatakować m.in. układ nerwowy czy krwionośny. To co ważne - u osób zakażonych ryzyko rozwoju choroby utrzymuje się przez całe życie, jednak jest ono najwyższe w ciągu pierwszych 2 lat od zakażenia. Statystycznie wśród osób zakażonych prątkami choroba rozwinie się u 5-10%. Ryzyko rozwinięcia się choroby zwiększają: bieda, niedożywienie, stały kontakt z osobą chorą, stan wycieńczenia organizmu, długotrwały stres, choroba AIDS.

Biegunka u niemowląt wywoływana przez rotawirusy

Rotawirus przenosi się drogą pokarmową, jest najczęstszą przyczyną ostrej biegunki u dzieci. Jest to o tyle niebezpieczne, że u małego dziecka odwodnienie organizmu następuje bardzo szybko. Wirusowe zakażenie przewodu pokarmowego wywołane przez rotawirusy charakteryzuje się wymiotami, wodnistą biegunką oraz niską gorączką, mogą temu towarzyszyć objawy infekcji dróg oddechowych.

Zakażenia bakterią Streptococcus pneumoniae (pneumokoki)

Zakażenie pneumokokami szczerzy się drogą kropelkową. Rozwojowi choroby sprzyja osłabienie odporności organizmu, młody wiek (do 2. roku życia), choroby przewlekłe. Pneumokoki wywołują zapalenie płuc, zapalenie ucha środkowego, ale także zapalenie stawów, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, sepsę.

Zakażenia bakterią Neisseria meningitidis (meningokoki)

Bakteria ta wywołuje meningokokowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Meningokoki przenoszą się drogą kropelkową. Bakterie meningokoka występują w różnych odmianach, w Polsce najczęściej występują meningokoki należące do serogrup B i C, przy czym serogrupa C odpowiada za chorobę meningokokową wywołującą sepsę. Szacuje się, że 5-10% zdrowych osób jest nieświadomymi nosicielami bakterii. Zakażeniu bakterią sprzyja słaby układ odpornościowy, przesilenie organizmu. Szczególną grupę ryzyka stanowią dzieci do lat 5 oraz młodzież w okresie dojrzewania.