Gryzienie jest niezbędne do samodzielnego jedzenia oraz ma niebagatelne znaczenie w prawidłowym rozwoju mowy. Nam dorosłym umiejętność ta wydaje się być oczywista, a jednak dziecko musi się jej nauczyć. Jak pomóc w nauce gryzienia i dlaczego warto położyć na to nacisk, dowiesz się z naszego artykułu.
dr Aleksandra Łada, neurologopeda kliniczny, specjalista ds. zaburzeń żywienia i rozwoju komunikacyjnego małego dziecka
Na wstępie omawiania nauki gryzienia trzeba zaznaczyć, że jest to proces. Jednakże funkcji gryzienia w rozumieniu stricte nie należy kojarzyć z okresem niemowlęcym. Efektywne gryzienie dziecko opanowuje około 2. roku życia.
Są to różne funkcje w procesie rozdrabniania pokarmu.
Odgryzanie ma na celu oddzielenie kęsa pokarmowego. Gryzienie jest pierwszą funkcją lateralną (boczną – wykorzystującą zęby trzonowe), która doprowadza do zmiany pokarmu stałego w papkę tak, by mogła być połknięta. Gryziemy tylko te pokarmy, których nie potrafimy rozetrzeć językiem o podniebienie twarde - tak na początku radzą sobie małe dzieci. Żucie jest najtrudniejszą – oprócz mowy – funkcją w aparacie oralnym. Wymaga najwyższej koordynacji mięśniowej i najdłuższego czasu obróbki pokarmów. Żucie zarezerwowane jest tylko dla tych produktów, dla których nie wystarcza gryzienie (np. mięso, wędliny).
Pamiętajmy, że ogromne znaczenie ma indywidualna dojrzałość sensoryczna dziecka do tych funkcji. Zależy ona od czynników osobniczych, przebiegu żywienia, diety. Warto towarzyszyć dziecku w nauce tych umiejętności, proponować omawiane niżej aktywności, zachęcać, ale nie zmuszać, bo możemy przyczynić się do powstania u maluszka lęku zwłaszcza przed zakrztuszeniem czy urazu emocjonalnego. Trzeba być cierpliwym i niczego na siłę nie przyspieszać.
Rozwój mowy to skomplikowana sprawa. Wymaga usłyszenia, zrozumienia i przyswojenia słów. Następnie dziecko ma wykazać się umiejętnością artykulacji, czyli wypowiedzieć określone dźwięki, które będą rozumiane jako mowa ludzka. Musi odpowiednio, co niejednokrotnie jest bardzo skomplikowane, użyć narządów artykulacyjnych w celu wydobycia adekwatnej, zaplanowanej sekwencji dźwięków. W ćwiczeniu tych narządów pomaga najpierw ssanie pokarmu z piersi przez niemowlaka angażujące ponad 40 mięśni (w tym języka, warg, żuchwy, policzków), a następnie nauka żucia i gryzienia.
W skutecznym gryzieniu uczestniczą elementy jamy ustnej – dziąsła, zęby, język, kości żuchwy i szczęki. Są to te same narządy, których sprawność potrzebna jest do prawidłowej artykulacji głosek, a których zaburzony rozwój przyczynia się do wad wymowy i nieprawidłowego zgryzu. Przy gryzieniu i żuciu pracuje cały kompleks mięśni jamy ustnej, co jest wyśmienitym treningiem artykulacyjnym. Dlatego ucząc dziecko gryźć i żuć, bezpośrednio wspieramy jego rozwój mowy.
Koordynacja! Praca wspomnianych mięśni musi bowiem przebiegać w sposób zsynchronizowany, efektywny, a ponadto – wpisać się w sekwencję na tyle długą, by pokarm zmienił fakturę i konsystencję (ze stałej na papkę) i tym samym, mógł być bezpiecznie połknięty.
Gryzienie jest kolejnym etapem umiejętności związanych z jedzeniem. Bez opanowania połykania pokarmów, przesuwania ich w buzi, bezpieczne jedzenie z gryzieniem włącznie nie jest możliwe.
Dlatego za początek wstępnej nauki gryzienia można w naturalny sposób uznać początek rozszerzania diety, czyli moment gdy dziecko zaczyna dostawać inne pokarmy niż mleko. Według najnowszego schematu żywienia pokarmy o konsystencji gładkiego purée podajemy dzieciom w ich 5.-6. miesiącu życia, a tym samym zaczynamy przygotowanie mające na celu osiągnięcie biegłości w dorosłym sposobie jedzenia.
Oto pierwsze umiejętności, które dziecko nabywa podczas treningu żywieniowego, związanego z rozszerzaniem diety:
uczy się przemieszczać pokarm w buzi przy użyciu języka;
nabiera biegłości w połykaniu płynu / pokarmu podanego inaczej niż z piersi czy butelki (łyżeczka, kubeczek do pojenia) - czyli stopniowo adaptuje się do tzw. „połykania dojrzałego” (w przeciwieństwie do „połykania wczesnodziecięcego” - niezbędnego w przebiegu ssania);
nabywa umiejętność pobierania pokarmu z łyżeczki;
poznaje i akceptuje różne konsystencje i faktury pokarmów;
poznaje i akceptuje różne smaki;
przyswaja ruchy żujące i miażdżące dziąseł (skoordynowane sekwencje ruchów w stawach żuchwowo-skroniowych).
Na łyżeczkę, która powinna być niewielka, sztywna, wąska i niezbyt głęboka, nakładamy niedużą porcję pokarmu. Pokazujemy dziecku i zbliżamy do jego ust. Maluszek, widząc łyżeczkę, zazwyczaj otwiera buzię. Jeśli nie otworzy, można dotknąć delikatnie jego górnej wargi. Zagłębienie łyżeczki wraz z zawartością wkładamy do buzi dziecka. Jeśli usta pozostają uchylone, a tym samym górna warga nie zbiera pokarmu z łyżeczki, można lekko docisnąć łyżeczką środek języka, co spowoduje domknięcie ust. Jeśli niemowlę mocno zaciśnie wargi na łyżeczce czy przygryzie ją dziąsłami, trzeba poczekać, aż rozluźni uchwyt i wyjąć łyżeczkę.
Karmienie łyżeczką to ważny punkt w nauce jedzenia. Czynność ta wzmacnia okrężne mięśnie ust, uczy prawidłowej pracy języka. Łyżeczką podajemy pokarm w postaci papki, musu czy kremu, co zapoznaje maluszka z innymi niż płynna konsystencją jedzenia. Jedzenie w takiej formie wymaga odpowiedniej pracy języka oraz pozostałych mięśni jamy ustnej, by skutecznie oraz bezpiecznie przetransportować posiłek do przełyku.
To kolejna umiejętność, która ułatwi dziecku gryzienie. Picie z otwartego kubeczka rozwija sprawność mięśni ust – obie wargi, policzki oraz inne mięśnie twarzy pracują na to, by utrzymać szczelność między kubeczkiem a ustami, dozują płyn, by jednorazowo dopuszczona została jego niewielka ilość, by się nie zakrztusić. Dodatkowo, co także ma wielkie znaczenie, picie z otwartego kubka ćwiczy malucha w regulacji połykania i oddychania oraz stanowi ważny element nauki samokontroli. Jeśli Twój maluch podczas picia z otwartego kubka krztusi się, możecie najpierw sięgnąć po kubek LOVI 360°, z którego dziecko pobiera płyn podobnie jak z kubeczka, ale kontroluje przepływ płynu siłą ssania.
Jak i kiedy przeprowadzić naukę picia z kubka przeczytasz w artykule "Nauka picia z otwartego kubka."
Do wstępnej nauki gryzienia niemowlę nie potrzebuje garnituru zębów w buzi. Doskonale poradzi sobie mając do dyspozycji dziąsła. Na początku będzie rozcierało pokarm językiem o podniebienie twarde. Potem dość szybko pojawią się ruchy żujące i miażdżące.
Aby tak się jednak stało, dziecko potrzebuje okazji do budowania takich doświadczeń. Dlatego już od początku rozszerzania diety warto mu ich dostarczać. Na początek bardzo dobre będą chrupki kukurydziane, które rozpłyną się w buzi i przy których ryzyko zakrztuszenia się jest minimalne. Następnie możesz zaproponować ugotowane do miękkości cząstki warzyw, jak brokuły, marchew, lub owoce – np. miękka gruszka, które łatwo będzie zmiażdżyć dziąsłami. Oczywiście przy jedzeniu dziecko zawsze powinno być pod czujną opieką dorosłego.
Około 7. - 8. miesiąca życia dziecka, gdy nauka pobierania pokarmu łyżeczką przebiegła zakończona sukcesem, należy zaprzestać miksowania, rozcierania wszystkich pokarmów.
Czas, by na talerzu dziecka pojawiły się pokarmy do samodzielnego gryzienia. Zupy czy gulasze powinny zachować niewielkie, miękkie cząstki warzyw, mięso, ze względu na włóknistą strukturę, drobno posiekaj. Jeśli dziecko siedzi samodzielnie, możesz mu podać ugotowane do miękkości warzywa, pokrojone w słupki, obrane ze skórki, owoce.
Gryzienie to także odgryzanie, czyli posługiwanie się siekaczami w celu oddzielenia kęsa pokarmu. Doskonale sprawdzą się tutaj wspomniane słupki owoców i gotowanych warzyw oraz chrupki kukurydziane, miękkie ciastka, jak biszkopty.
dziecko często krztusi się przy połykaniu;
po umieszczeniu u ustach cząstek pokarmu pojawia się odruch wymiotny;
dziecko oddycha przez otwartą buzię,
bardzo często ma uchylone usta i wysunięty na zewnątrz język.
Dla prawidłowego rozwoju zgryzu i mowy ważne jest to, by dziecko od początku nabyło prawidłowy nawyk odgryzania, czyli – przy użyciu siekaczy, a nie bocznych zębów.
Prawdopodobnie już od początku rozszerzania diety zauważysz u swojego niemowlęcia żywe zainteresowanie tym, co ma na talerzu i w miseczce. Wyśmienicie, pozwól mu na dotykanie, poznawanie, próbowanie. Zaspokajanie ciekawości wraz z rozbudzaniem jej kolejnymi doświadczeniami pomoże w nauce samodzielnego jedzenia – w tym gryzienia. Dzięki temu kolejne umiejętności przyjdą zupełnie naturalnie i niepostrzeżenie. Będzie oczywiście wiele nieporządku, ale też zabawy, śmiechu i dumy, niezbędna jest Twoja uważność i cierpliwość.
Kiedy moje dziecko zacznie mówić? - to pytanie niezmiennie nurtuje rodziców małych dzieci. Pomożemy znaleźć Ci odpowiedź.
Określenie stopnia napięcia mięśniowego u noworodka jest ważną informacją na temat stanu rozwoju jego układu nerwowego i mózgu. Dowiedz się, czym jest wzmożone i obniżone napięcie mięśniowe, jak je rozpoznać ...
Większość rodziców z wytęsknieniem czeka na pierwsze ząbki u dziecka. Dowiedz się, co robić, gdy dziecko źle znosi ząbkowanie i jak mu pomóc przetrwać ten uciążliwy etap rozwoju.
Czy wiesz o tym, że sposób karmienia wpływa na to, jak nasze dziecko będzie mówić? Przeczytaj o tym, co i dlaczego jest ważne w karmieniu niemowlęcia.
Jak miesiąc po miesiącu rozwija się mowa niemowlęcia i zmienia jego sposób komunikacji opowiada dr Aleksandra Łada, neurologopeda kliniczny.
