AZS czyli atopowe zapalenie skóry

Atopowe zapalenie skóry AZS (inne popularne nazwy: wyprysk atopowy, egzema, atopia) to przewlekłe, nawracające zmiany skórne. Spowodowane są często genetycznie uwarunkowaną nieprawidłową reakcją immunologiczną, gdzie nawet małe dawki alergenów powodują nadmierne wytwarzanie przeciwciał IgE. Immunoglobulina klasy E, pozostająca w zbyt dużym stężeniu, pobudza niepożądane reakcje organizmu, jak wydzielanie związków (m.in. histaminy) sprzyjających stanom zapalnym. Co w konsekwencji powoduje osłabienie lub zlikwidowanie bariery lipidowej skóry, która u zdrowego człowieka stanowi naturalną zaporę zapobiegającą wnikaniu do wnętrza organizmu chorobowych drobnoustrojów i alergenów.

Początki i predyspozycje

AZS w około 60% przypadków pojawia się przed ukończeniem 1. roku życia, najczęściej między 3. a 6. miesiącem. Charakterystycznym objawem są zaczerwienione policzki z łuszczącą się wysypką. Zmiany mogą objąć całą buzię, skórę za uszami, na szyi, w zgięciach łokci i kolan, pod pachami. Skóra jest sucha, swędząca, skłonna do zakażeń bakteryjnych, wirusowych lub grzybicznych, dolegliwości te bardzo dokuczają dziecku.

Następnych około 30% (co w sumie daje skalę 90%) przypadków choroby ujawnia się przed ukończeniem przez dziecko 5. roku życia. Swędzące zmiany skórne umiejscowione są głównie w zgięciach kończyn (pod kolanami, wewnątrz łokci) a także na nadgarstkach, karku i na tułowiu.

Czynnikami zwiększającymi prawdopodobieństwo wystąpienia AZS są:

• płeć żeńska;

• występowanie atopii w rodzinie – jeśli jedno z rodziców cierpi na AZS prawdopodobieństwo choroby atopowej czy innej alergii wynosi około 30%, przy przypadłości obojga rodziców – 75%; dotyczy to także dziadków, bo choroba może pozostać w stanie uśpienia i objawić się w następnym pokoleniu;

• występowanie w rodzinie astmy, kataru siennego;

W wielu przypadkach AZS wraz z wiekiem ustępuje lub przybiera łagodną formę wymagającą odpowiedniej pielęgnacji skóry. Jednak tutaj rokowania pogarszają, gdy:

• notujemy wczesny początek choroby;

• dużą rozległość zmian skórnych i / lub ich nietypowy charakter;

• odpowiedź alergiczną na wiele rożnego rodzaju alergenów przyjmowanych w niewielkich ilościach;

• atopię w rodzinie.

Objawy AZS

• świąd skóry, wybitnie nasilony, trudny do wytrzymania, upośledzający funkcjonowanie, koncentrację, sen;

• suchość skóry;

• „pergaminowa” skóra – bardzo blada, niemal przezroczysta;

• zmiany skórne w postaci łuszczącego się naskórka, nadżerek (ran), ropnych krostek, brunatnoczerwonych skupisk grudek; czerwonych plam przypominających wyglądem liszaj;

• częste zmiany wokół warg: suchość, łuszczenie się, pęknięcia, nadżerki;

• nadmierne rogowacenie ujść mieszków włosowych (rogowacenie przymieszkowe);

• zwiększony świąd po spoceniu się skóry;

• zaostrzenie objawów w wyniku stresu, zdenerwowania, zmęczenia;

• w kontakcie z alergenem natychmiastowe reakcje skórne typy pokrzywkowego;

• nawrotowe zapalenia skóry w wyniku mechanicznych urazów – drapania się chorego;

• może wystąpić tendencja do zapalenia spojówek;

• podwyższone stężenie IgE w surowicy krwi;

• powiększone węzły chłonne;

• zmiany skórne cechują się nawracaniem, remisją i okresami zaostrzeń.

Lokalizacja zmian skórnych, tak jak wspomnieliśmy, zależy od wieku chorego:

u niemowląt:

• policzki,

• zmiany mogą rozprzestrzenić się na usta i całą buzię;

• okolice uszu, szczególnie za małżowiną, możemy zaobserwować efekt tzw. nadrywających się uszu;

• szyja, kark;

• zgięcia łokci i kolan;

• pachwiny;

• w ciężkiej postaci choroby zmiany mogą objąć całą skórę.

u dzieci do lat 6:

• zgięcia łokciowe, podkolanowe, fałd szyjny;

• nadgarstki;

• kończyny górne i dolne;

• okolice uszu i karku.

młodzież i dorośli:

• zmiany skórne coraz bardziej ogniskują się w stałych miejscach: zgięcia podkolanowe, łokciowe, szyja, nadgarstki, wierzch dłoni.

Alergeny

W przypadku atopii alergenami są substancje powszechnie występujące w otaczającym nas środowisku i / lub produktach żywnościowych, które są nieszkodliwe dla znaczącej większości osób w populacji.

Ich identyfikacja, choć trudna, jest niezbędnym postępowaniem, by zmniejszyć lub wyeliminować objawy choroby.

Alergenami wywołującymi AZS mogą być substancje przyjmowane wraz z pokarmem, wziewnie, czy środki chemiczne mające kontakt ze skórą. Najczęstszymi są:

• pokarmowe – jaja, mleko i jego przetwory, soja, ryby, pszenica i żyto, orzeszki ziemne, kakao, konserwanty i barwniki w pożywieniu (m.in. kwas benzoesanowy i benzoesany);

• wziewne – roztocza kurzu, pyłki roślin, sierść zwierząt, zarodniki i fragmenty grzybni;

• substancje chemiczne – detergenty w proszkach do prania, środkach czystości, konserwanty, parabeny w kosmetykach, składniki przedmiotów użytkowych.

Przy czym należy podkreślić, że jest to bardzo indywidulana sprawa. Czasami okazuje się, że dziecko jest uczulone na coś, co innych uczula niezmiernie rzadko.

Leczenie

Leczenie AZS nie jest proste, wymaga cierpliwości i systematyczności. Praktycznie zawsze jest bardzo indywidualne. Często powinno odbywać się przy ścisłej współpracy dermatologa, alergologa i dietetyka.

Opiera się na:

• eliminacji przyczyn – identyfikacji i usunięciu z diety czy otoczenia produktów, które mogą być podejrzane o alergizację i zapalenie skóry,

• łagodzeniu objawów, tj. świądu, zmian zapalnych skóry, suchości skóry,

• odpowiedniej pielęgnacji.

W terapii, w zależności od przypadku, wykorzystuje się:

• leki przeciwhistaminowe – łagodzą reakcję alergiczną zmniejszając jej objawy;

• kortykosterydy – skuteczne w zmniejszaniu świądu, łagodzą i leczą stany zapalne;

• leki immunosupresyjne – obniżają poziom reaktywności układu odpornościowego, by stłumić jego nadmierną odpowiedź na alergen, zazwyczaj są stosowane miejscowo w postaci maści;

• probiotyki – tak zwane dobre bakterie oddziałujące m.in. na dojrzewanie i uszczelnianie bariery jelitowej, co zmniejsza przepuszczalność alergenów do organizmu i wspomaga układ odpornościowy;

• immunoterapię (odczulanie) – odbywa się pod nadzorem specjalisty, polega na przyjmowaniu małych dawek alergenu, by w sposób kontrolowany przyzwyczaić do niego organizm;

• naświetlania specjalną lampą z selektywnym promieniowaniem ultrafioletowym, która emituje tylko promieniowanie A z pasma UV.

Równie ważna, a niektórzy specjaliści uważają, że wręcz najważniejsza, jest odpowiednia pielęgnacja skóry. Należy jej zapewnić odpowiednie natłuszczenie oraz nawilżenie. Sprawdzić się mogą dermokosmetyki z zawartością emolientów, które tworzą na skórze barierę uniemożliwiającą odparowywanie wody z naskórka. Niemniej jednak dobór sprawdzających się u danego dziecka kosmetyków jest niełatwy i zapewne bez wielu prób się nie obejdzie.

Zazwyczaj nawilżamy i natłuszczamy skórę dziecka w czasie oraz po kąpieli. Po wyjęciu z wody pamiętajmy, by wycierając nie pocierać naskórka, osuszamy dotykając skóry czystym ręcznikiem lub pieluchą. W razie potrzeby można stosować kremy także w dzień – zawsze na czystą, osuszoną skórę.

W przypadku alergii na składniki pokarmowe niezbędna jest dieta eliminacyjna. Szczególnie u dziecka, czyli rosnącego i rozwijającego się organizmu, nie wolno zapomnieć jak bardzo ważne jest dostarczenie wraz z pożywieniem wszystkich niezbędnych składników odżywczych. Tutaj może przydać się wiedza i doświadczenie dietetyka.

Natomiast w identyfikacji alergenów pomóc może tzw. dziennik dietetyczny. W dzienniczku rodzic zapisuje informacje o tym, co dziecko zjadło (piszemy o wszystkim, także o przekąskach i napojach) oraz o ewentualnych reakcjach alergicznych (świąd, pokrzywka, ból brzucha, biegunka i in.) z zaznaczeniem czasu ich wystąpienia oraz intensywności. Niektórzy lekarze zalecają zapisywać w nim także stresogenne zdarzenia, odstępstwa od normy w trybie dnia, infekcje oraz przyjmowane leki. Ta ewidencja ma służyć pomocą w zauważeniu związku między kontaktem z danym alergenem a wystąpieniem objawów oraz może przyczynić się do rozwoju innych cennych hipotez dotyczących funkcjonowania dziecka.